Quả phúc bồn tử và quả mâm xôi

Có một thời, cứ nghe thấy ba chữ: Phúc bồn tử, tôi lại thấy hiện lên hình ảnh anh chàng trọc phú người Nga, vì say mê thứ quả này mà bỏ thành thị về thôn quê, sống cuộc đời chật hẹp với những người nông dân trong chuyện ngắn củaTsekhop.Rồi qua tiểu thuyết của Đại văn hào Nga Lep Tolstoi, các chuyện ngắn của Puskin hay Lermantov, hình ảnh khóm cây Phúc bồn tử với tôi vừa gần gũi như  khóm hoa hồng hay hoa cúc, cho dù chẳng một lần được nhìn thấy tận mắt, được sờ tay vào nhón những quả đỏ mọng, chua chua ngọt ngọt như các nhà văn Nga mô tả, vừa xa vời vợi như hình ảnh nước Nga ngày ấy. Chính vì thế, bây giờ, khi đã có một khu vườn riêng của mình ở xứ sở mà thiên nhiên ban tặng các loại cây xứ mình chẳng có, tôi đột nhiên nghĩ đến việc trồng những khóm phúc bồn tử. Khởi đầu, tôi muốn biết chính xác loại cây này như thế nào, màu sắc hoa, quả, mùa nào trồng, mùa nào thu hoạch, tác dụng của loại quả này ra sao??? Thế là một cuộc tìm kiếm bắt đầu.

 

Khóm Phúc bồn tử đỏ đã được 3 tuổi

Phúc bồn tử đen 2 tuổi

Quả Ribes- Groseillier-Cмородина-Kacic- Phúc bồn tử- vườn nhà năm 2012

Thất vọng đầu tiên của tôi là việc định nghĩa loại cây / quả / này hoàn toàn trái ngược nhau trong tiếng Việt. Trên Wikipedia, hình ảnh quả Phúc bồn tử lúc thì được mô tả như quả dâu rừng, màu đỏ chót, mọng chín ngon lành, đa số mọi người gọi nó là Phúc bồn tử hay Quả mâm xôi. Nhưng cũng trên trang này, có người lại đưa hình ảnh nó giống như quả anh đào, tròn, chín đỏ, chẳng hề giống thứ quả dâu rừng trên kia chút nào, và họ cũng gọi nó là Phúc bồn tử. Tra các loại từ điển khác nhau, thì thấy: Tiếng Anh, quả giống như quả dâu rừng, có tên gọi là Raspberry hay Rubus idaeus, theo tiếng Nga, đó chính là quả Malina, một loại dâu rừng được trồng tại nhà lâu ngày, hình dáng giống như mô tả chính là quả Mâm xôi theo tiếng Việt. Tra từ điển Anh-Pháp, thì được thấy Raspberry được gọi theo tiếng Pháp là quả Framboise, cũng chính là quả Malina trong tiếng Nga và tiếng Bul./ theo từ điển Pháp-Nga/ . 

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/Himbeeren_marco_finke.jpg 

Còn trong tiếng Việt? Theo từ điển Việt –Anh  của Bùi Phụng xuất bản năm 1995 và Anh- Việt của Viện ngôn ngữ-UBKHXHVN xuất bản năm 1990, thì quả Phúc bồn tử trong tiếng Anh gọi là quả Ribes, chứ không phải là quả Raspberry.Theo tiếng Nga thì Ribes chính là quả  Cмородина, tiếng Bul là Kacic, hình dáng giống như quả anh đào mà các tác giả đã đưa hình ảnh trong các báo chí khi viết về quả Phúc bồn tử. Như vậy, sự nhầm lẫn bắt đầu từ đâu để mọi người không phân biệt được hai loại quả này với bản chất và hình thức rất khác nhau lại được gọi cùng một tên là Phúc bồn tử? Hãy đi từ đầu để ta hình dung ra thứ quả hiếm hoi có ở xứ nhiệt đới như Việt nam, mà bao nhiêu các thầy thuốc bác sỹ Đông y viết về nó như một loại quả chữa bách bệnh, kể cả bệnh ung thư.

Thứ nhất:

Từ “ Phúc bồn tử” chắc chắn bắt nguồn từ tiếng Trung quốc, vì loại quả có tên như vậy là một vị thuốc Bắc

Thứ hai:

Các nhà ngôn ngữ học dựa trên các loại từ điển khác nhau để soạn thảo sang tiếng Việt. Theo từ điển Pháp Việt / online/ thì Framboise vừa được gọi là Phúc bồn tử, vừa là quả ngấy dâu.?, còn ngược lại Việt Pháp thì Phúc bồn tử lại là Groseillier mà  không phải là Framboise .  Theo từ điển Anh-Pháp, quả Ribes được gọi là quả Groseillier, dịch ra tiếng Việt là quả Phúc bồn tử /trong tiếng Nga là Cмородина, tiếng Bul là Kasis/.  Nói tóm lại, theo tôi, chính vì ngày xưa các cụ không được mắt thấy tay cầm nên dịch từ tiếng nước này sang tiếng nước kia chỉ theo sách, tam sao thất bản, vậy nên, từ quả Lí chua / hay quả Phúc bồn tử- Ribes- Groseillier biến thành quả mâm xôi - Raspberry- Framboise. Nguyên nhân của nó chắc chắn bắt đầu từ tiếng Trung quốc, qua tiếng Pháp, sang tiếng Việt, từ thời mà dân mình chỉ biết có mấy thứ tiếng đó nên truyền nhau gọi. Mãi sau này, khi đã hoàn chỉnh các bộ từ điển Anh-Việt, Việt- Anh, Pháp- Việt, Việt Pháp… người ta ngại sửa đổi hoặc không để ý nên cứ tiếp tục gọi quả phúc bồn tử / hay quả lí chua/ là quả mâm xôi /dâu rừng/.

 

                                

 Quả Raspberry- Framboise- Malina- Mâm xôi- vừa hái ngoài vườn vào đây

P/S: Tôi có đủ hai loại cây quả này trong vườn nên mong các bạn tin những điều tôi nói trên là đúng. Bài viết này đăng từ năm 2010 trên 360plus, nay post lại do yêu cầu một bạn trên "Vườn hoa ba miền".